Beslissingen gaan altijd over de toekomst. Ook architectuurbeslissingen. Maar te vaak berust een beslissing over het hoe en wat op eigen ervaringen vanuit het verleden. Dit terwijl in wetenschappelijke literatuur over het nemen van beslissingen nog altijd wordt gewaarschuwd voor het gebruik van alleen eigen ervaringen.
Hardwerkende architecten analyseren continue en nemen elke dag besluiten. Sommige met verstrekkende gevolgen. Achteruit denken is intuïtief en suggestief. Het gaat vaak om het zoeken naar patronen, verbindingen leggen tussen gebeurtenissen en toetsen van mogelijke oorzaak- en gevolg ketens. Vaak gebeurt dit vanuit vooral een eigen referentiekader. Vooruit denken is anders. Vooruit denken is afhankelijk van een hypothese in plaat van intuïtie. Het gaat om variabelen verzamelen, afwegen en dan een prognose maken. Bewust of onbewust gebruiken architecten beiden wijze van denken.
Op verschillende wijze is achteruit denken te verbeteren. Vanuit wetenschappelijk onderzoek blijkt helaas nog altijd de noodzaak hiervoor. Mensen, en dus ook architecten, zijn nog altijd slecht in het op basis van ervaringen niet lineaire effecten te kunnen verklaren vanuit enkelvoudig genomen beslissingen. Achteruit denken is met de volgende tips te verbeteren:
- Gebruik een aantal metaforen. Achteruit denken gaat snel, vaak onbewust. Het gebruik van een aantal metaforen zorgt dat niet te snel van één model wordt uitgegaan. De bestseller van Gareth Morgan zou eigenlijk dus ook voor architecten tot de certificeringsstof tot bekwaam architect moeten horen.
- Ga niet op één enkele aanwijzing af. Causaliteit afleiden vanuit slechts een aanwijzing leidt helaas nog altijd tot zware historische vergissingen en blunders. Correlatie betekent niet altijd oorzakelijkheid en oorzakelijkheid houdt niet altijd correlatie in.
- Ga soms dwars tegen intuïtieve aanwijzingen in. Een oplossing voor een complex probleem vergt creativiteit. Dit ontstaat juist door anders te kijken en te denken.
- Toets causale ketens. Gebruik hiervoor bij voorkeur tools en middelen vanuit systeem dynamica. Of breng een de causale keten terug tot een bekend archetype.
- Ontwikkel en toets alternatieve verklaringen. Ook architecten verklaren veel vanuit in het verleden ontwikkelde methodes en theorieën. Hoewel veel architectuurprincipes wellicht al wetenschappelijk onderuit zijn gehaald, kan een stokpaardje of bijgeloof lang in stand blijven. Maar door het verleden te verklaren met alternatieve verklaringen en deze te toetsen aan de hand van een model kan juist een beter inzicht voor oplossingen voor de toekomst worden verkregen. Ook hier geeft de systeem dynamica veel mogelijkheden om snel een alternatieve verklaring te toetsen.
Over het algemeen zijn modellen duur in prijs en kosten deze veel tijd om te bouwen. Denk aan een te uitgebreide business case, waarbij uiteindelijk toch ook impliciet foutieve causale aannames zijn gedaan. Een klein model of een op feiten gebaseerd voorspellend model van een nieuw ontwerp kan soms tot baanbrekende inzichten leiden. Om architectuur nog effectiever in te zetten voor organisaties is het bewust vooruit en achteruit denken wenselijk. Het proces rond besluitvorming waar architectuur juist waarde kan toevoegen wordt er alleen maar nog beter van.
